O "PANU TADEUSZU" i MYŚLOWYCH KAPELUSZACH

Wasze wczorajsze miłe komentarze na FB na profilu "Kreatywny polonista" nie tylko zmotywowały mnie do intensywnej pracy, ale też pokazały, że "zapotrzebowanie na pomysły" na "Pana Tadeusza" jest bardzo duże. Efektem tego jest kolejny wpis poświęcony tej lekturze, a już powoli myślę o jeszcze jednym (ale nie wyprzedzajmy faktów).

Jedną z metod chętnie przeze mnie stosowaną podczas omawiania lektur jest metoda sześciu myślowych kapeluszy. Pewnie wielu z Was ją zna, jednak mimo to postanowiłam ją dziś zaprezentować w kontekście "Pana Tadeusza". Kapelusze wykorzystuję podczas charakteryzowania głównego bohatera utworu - Jacka Soplicy.

Myślowe Kapelusze Edwarda de Bono cenię przede wszystkim dlatego, że uczą różnych postaw wobec problemu, dają szersze spojrzenie na wiele zagadnień, uczą sztuki argumentowania oraz umiejętnego prowadzenia dyskusji. Można je stosować na dwa sposoby - sporadycznie, wybierając poszczególne kapelusze lub w sposób usystematyzowany, czyli według określonej kolejności.

Na początku dzielę klasę na pięć grup, które losują kolor kapelusza: biały, żółty, czerwony, zielony lub czarny. Niebieski kapelusz na razie pozostaje bez przydziału. Wykorzystamy go wspólnie na końcu.

Następnie każdej z grup wręczam instrukcję, która ma stanowić materiał pomocniczy. W tym celu wykorzystuję jedną z notatek wizualnych przygotowaną przez Sylwię Oszczyk. Każda grupa otrzymuje instrukcję w pomalowanym odpowiednio przeze mnie kolorze oraz wylosowany kapelusz.

ZNACZENIE KAPELUSZY:

BIAŁY - informacje, fakty, które można sprawdzić; obiektywizm i neutralność, brak interpretacji i opinii.

Pytania pomocnicze, które można podać uczniom:

· Co wiemy?

· Co potrzebujemy wiedzieć?

· Czego brakuje?

· Jakie pytania powinniśmy zadać?

· Jak możemy uzyskać informacje?

CZERWONY - emocje, uczucia, przeczucia, intuicja, upodobania, gust, sugerowanie się uczuciami i przeczuciami.

Zdania, które można podpowiedzieć uczniom:

· Naszym zdaniem...

· Wcale nam się nie podoba...

· Obawiamy się, że...

· Czujemy, że...

· Przeczucie mówi nam, że...

· Intuicja podpowiada nam, że..

CZARNY - podstawa "krytycznego myślenia", myślenie oceniające negatywnie, pokazanie słabych aspektów, sygnalizowanie niebezpieczeństw, wad, problemów, trudności; głos surowego sędziego.

Pytania pomocnicze, które można podać uczniom:

· Czy to jest zgodne z naszymi wartościami, celami?

· Czy taka postawa pasuje do naszej strategii, naszego myślenia?

· Dlaczego nasz sposób postrzegania jest negatywny?

· Jakie wady dostrzegamy?

ŻÓŁTY - przeciwieństwo kapelusza czarnego; skupienie na tym, co pozytywne, postawa optymistyczna, szukanie wartości, zalet, korzyści; obrońca, który myśli wyłącznie pozytywnie.

ZIELONY - rozwój i aktywność, kreatywność, świadome szukanie zmian i nowego podejścia do problemu, pomysły, możliwości, plany.

Pytania pomocnicze, które można podać uczniom:

· Co poprawić?

· Co by było, gdyby?

· Jak można zmienić losy bohatera, by był szczęśliwy?

NIEBIESKI - synteza i organizacja procesu myślenia; może zmieniać kolejność kapeluszy podczas podsumowania, zestawiać wyniki, streszczać, zachęcać do dyskusji; podejmuje ostateczną decyzję.

Pracując metodą Myślowych Kapeluszy, warto też pamiętać, że zgodnie z przyjętymi regułami kolejność prezentowania treści powinna być następująca:

1. żółty ma pierwszeństwo przed czarnym

2. po czarnym może być czerwony w celu wyrażenia emocji

3. czarny może też wystąpić do oceny całościowej lub przed zielonym

Po zapoznaniu uczniów z instrukcją proszę, by zebrali niezbędne informacje na temat Jacka Soplicy/ks. Robaka, z tym, że czarny kapelusz skupia się na postaci Jacka, a żółty na postaci księdza. Daję grupom czas na przygotowanie i zgromadzenie materiału. Proszę, by wypowiedzi były poparte cytatami z utworu. Po zakończonej prezentacji grup wszyscy wspólnie "zakładamy" niebieski kapelusz, by podsumować to, co zostało dotychczas powiedziane na temat bohatera. Porządkujemy wiadomości w formie notatki. Zwracamy w tym momencie również szczególną uwagę na scenę śmierci bohatera i dokonujemy jej interpretacji. Lekcję kończymy zestawiając fragment tekstu z fotosem z przedstawienia "Pan Tadeusz" w reżyserii Mikołaja Grabowskiego z Narodowego Starego Teatru w Krakowie.